Müsəlmanların iki şeyə ehtiyacı vardır:

Birincisi- Allahın və Rəsulunun (sallallahu aleyhi və səlləm) Quran və Sünnə sözləri ilə nəyi məqsəd etdiyini bilməkdir. Yəni, Qurani-Kərimin nazil olduğu dili öyrənmək və səhabələrin, onların ardınca gələn tabeinlərin və digər müsəlman alimlərinin bu sözlərin mənası barədə nə dediklərini bilmək lazımdır. Çünki Rəsul (sallallahu aleyhi və səlləm) onlara Quran və Sünnə ilə xitab etdikdə, bu sözlərlə nəyi istədiyini onlara izah etmişdi.

Səhabələrin Qurandakı mənaları bilmələri, onun hərflərini əzbərləmələrindən daha kamil idi. Onlar həmin mənaları tabeinlərə Qurandakı sözləri ötürdüklərindən daha çox şəkildə ötürmüşdülər. Çünki bütün müsəlmanların ehtiyacı olan ümumi mənalar – tövhid, vahid və əhəd sözlərinin mənası, iman və islam anlayışları və bu kimi məsələlər- bütün səhabələr tərəfindən bilinirdi. Onlar Allahın və Rəsulunun bu mövzularda nəyi sevdiyini və nəyi istədiyini bilirdilər. Halbuki, səhabələrin hamısı Qurani-Kərimi əzbərləmirdi; onu tam şəkildə əzbərləyənlər az idi. Amma Qurandakı hər bir hissə mütəvatir şəkildə onlardan nəql olunmuşdu.

Quran, Allahın tək və bənzərsiz olduğunu, ilahınız birdir, Allahdan başqa ibadətə layiq haqq ilah yoxdur kimi ifadələrlə doludur. Buna görə səhabələrin bu mənaları bilməsi zəruri idi, çünki bu bilik dinin əsasıdır və Rəsulun insanları dəvət etdiyi ilk şey bu idi.

Nəticə olaraq: Rəsulun gətirdiyini və onun Qurandakı və hədislərdəki sözlərlə nəyi məqsəd etdiyini bilmək – elmin, imanın, səadətin və nicatın əsasını təşkil edir.

İkincisi isə – insanların bu mövzularda nə dediklərini öyrənməkdir, ta ki, onların dedikləri mənalardan hansının Rəsulun sözlərinə uyğun, hansının isə onlara zidd olduğunu bilmək mümkün olsun.

Sözlər iki növdür:

 1. Allahın və Rəsulunun kəlamında olan sözlər;

 2. Allahın və Rəsulunun kəlamında olmayan, insanların sonradan ortaya çıxardığı sözlər.

Birincinin mənası öyrənilməli və əsas sayılmalıdır. Sonradan yaranmış sözlərin mənası da öyrənilməli, sonra həmin mənalar birinci növ sözlərə (yəni Quran və Sünnəyə) qaytarılmalıdır.

Bu, hidayət və sünnə əhlinin yoludur.

Amma zəlalət və bidət əhlinin yolu bunun əksinədir: onlar uydurduqları sözləri və onların mənalarını əsas götürür, Allahın və Rəsulunun dediklərini isə bu mənalara tabe edirlər. Beləcə, onlar Allahın kəlamını öz düşüncələrinə uyğunlaşdırmaq üçün təvil və təhrif yoluna müraciət edirlər.

Onlar deyirlər: “Biz Qurani ağıl və dil ilə təfsir edirik.”

Yəni, əvvəlcə ağıl və rəy ilə bir mənanı qəbul edir, sonra Qurani-Kərimi bu mənaya uyğunlaşdırmaq üçün təvil və yozumlara baş vururlar. Bu da “kəlmələri öz yerlərindən dəyişmək” deməkdir.

Buna görə İmam Əhməd (rahiməhullah) demişdir:

“İnsanların ən çox xəta etdiyi şey təvil və qiyas səbəbilədir.”

Və demişdir:

“Fəqih danışarkən iki əsasdan – mücəmməl (mübhəm) ifadələrdən və qiyasdan – uzaq dursun.”

Bu yol (yəni təvil və qiyasla dini yozmaq) bütün böyük və kiçik bidət əhlinin ortaq yoludur.

“Məcmu əl-Fətava”, Şeyxülislam İbn Teymiyyə, 17/353–355)